لیست داروهای ممنوع در دوران بارداری و داروهای مضر در بارداری
هر خانمی باید قبل از حاملگی، در مورد برخی مسائل اطلاعات کسب کند. مثلا داروهای ممنوع در بارداری، جزو این موارد است. چون برخی داروها ممکن است باعث نقایص مادرزادی، سقط جنین یا عوارض جدی برای مادر شوند. در این مقاله با لیست داروهای ممنوع در دوران بارداری آشنا میشوید، دلیل خطرناک بودن آنها را میخوانید و جایگزینهای ایمنتر را نیز خواهید شناخت تا بتوانید بارداری کمخطرتری را سپری کنید.
چرا برخی داروها در بارداری ممنوع هستند؟
مصرف دارو در دوران بارداری موضوعی بسیار حساس است، زیرا بسیاری از ترکیبات دارویی میتوانند از جفت عبور کرده و به جنین برسند. این انتقال مستقیم ممکن است رشد طبیعی جنین را مختل کند و حتی باعث نقایص مادرزادی شود.
در سهماهه اول بارداری، زمانی که اندامهای اصلی در حال شکلگیری هستند، بدن جنین بیشترین آسیبپذیری را دارد. به همین دلیل، حتی مقادیر کم داروهای خاص در این دوره میتوانند اثرات جبرانناپذیری داشته باشند.
همچنین، دُز مصرف، زمان استفاده از دارو و شرایط خاص مادر (مانند بیماریهای زمینهای یا مصرف همزمان چند دارو) نقش مهمی در میزان خطر دارند. به همین خاطر است که پزشکان همیشه بر مشورت قبل از مصرف هر دارویی در بارداری تاکید میکنند.
برای طبقهبندی میزان خطر داروها در بارداری، سازمان غذا و داروی آمریکا، داروها را در گروههای زیر دستهبندی کرده است:
- گروه A :مصرف ایمن در بارداری
- گروه B :احتمال خطر کم، اما شواهد انسانی کافی وجود ندارد
- گروه C: خطر در حیوانات دیده شده، شواهد انسانی ناکافی است
- گروه D :شواهدی از خطر برای جنین وجود دارد، اما ممکن است در شرایط خاص تجویز شود
- گروه X :خطر قطعی برای جنین؛ کاملا ممنوع در بارداری
لیست داروهای ممنوع در دوران بارداری
در جدول زیر، مهمترین داروهای ممنوعه در بارداری همراه با نمونه دارو، خطرات شناختهشده برای جنین و جایگزینهای ایمنتر آمده است. پس از جدول، توضیح کوتاهی برای هر دسته ارائه کردیم تا دلایل علمی ممنوعیت را درک کنید.
| دسته دارویی | مثال دارو | خطرات برای جنین | جایگزینهای ایمنتر |
| 1. رتینوئیدها | ایزوترتینوئین، ترتینوئین | ناهنجاریهای شدید جنینی شامل اختلالات چهره، قلب، سیستم عصبی | درمانهای ملایمتر جوش زیر نظر متخصص، داروهای غیر رتینوئیدی |
| 2. داروهای ضد انعقاد | وارفارین | خونریزی جنینی، نقص قلبی، اختلالات رشد | هپارین با وزن مولکولی کم (LMWH) تحتنظر پزشک |
| 3. NSAIDها | ایبوپروفن، ناپروکسن | بستهشدن زودرس مجرای شریانی قلب، کاهش مایع آمنیوتیک، مشکلات کلیوی جنین | استامینوفن برای درد و تب، با مشورت پزشک |
| 4. آنتیبیوتیکهای پرخطر | تتراسایکلین، فلوروکینولونها | تغییر رنگ دندانها، اختلال رشد استخوان، نقص جنینی | پنیسیلینها، سفالوسپورینها تحتنظر پزشک |
| 5. داروهای ضد تشنج خاص | والپروات سدیم | نقص لوله عصبی، مشکلات شناختی و رفتاری پس از تولد | داروهای ضدتشنج با ریسک کمتر، مشاوره ژنتیک و کنترل دقیق |
| 6. داروهای هورمونی خاص | استروژن، پروژسترون ترکیبی | خطر سقط، مشکلات جنینی، تغییرات رشد | جایگزینهای درمانی مناسب پس از مشاوره پزشک |
رتینوئیدها (ایزوترتینوئین، ترتینوئین)
رتینوئیدهای سیستمیک از جمله ایزوترتینوئین یکی از قویترین داروهای تراتوژن هستند. این داروها میتوانند بهراحتی از جفت عبور کرده و رشد طبیعی جنین را مختل کنند. مصرف آنها در سهماهه اول باعث اختلال در تشکیل اندامهای اصلی مانند صورت، قلب و سیستم عصبی مرکزی میشود. حتی دوزهای کم هم خطرناک هستند و میتوانند منجر به نقایص مادرزادی جدی یا سقط شوند. استفاده تنها تحت برنامههای کنترل بارداری شدید و مشاوره تخصصی امکانپذیر است.
داروهای ضدانعقاد (وارفارین)
وارفارین از جفت عبور کرده و میتواند باعث خونریزی جنینی، نقصهای قلبی و اختلال در رشد استخوان شود. این دارو به ویژه در سهماهه اول باعث «سندروم وارفارین» میشود که شامل اختلالات صورت، قلب و سیستم عصبی است. به همین دلیل جزو داروهای مضر در بارداری شناخته میشود. در زنان باردار معمولا بهجای وارفارین از هپارین با وزن مولکولی کم (LMWH) استفاده میشود که اثرات مضر کمتری بر جنین دارد.
NSAIDها (ایبوپروفن، ناپروکسن)
مصرف این داروها بهخصوص در سهماهه سوم میتواند باعث بستهشدن زودرس مجرای شریانی قلب جنین و کاهش مایع آمنیوتیک شود. همچنین اثرات منفی روی عملکرد کلیه جنین و خطر خونریزی پس از تولد وجود دارد. در درد و تب معمولی، معمولا استامینوفن بهعنوان جایگزین ایمنتر توصیه میشود.
آنتیبیوتیکهای پرخطر (تتراسایکلین، فلوروکینولونها)
تتراسایکلین و برخی فلوروکینولونها میتوانند رنگ دندانهای جنین را تغییر داده و رشد استخوانها را مختل کنند. اثرات آنها به ویژه در سهماهه دوم و سوم مشاهده میشود. آنتیبیوتیکهای جایگزین مانند پنیسیلینها و سفالوسپورینها تحتنظر پزشک ایمنتر هستند.
داروهای ضدتشنج خاص (والپروات سدیم)
والپروات سدیم با افزایش خطر نقص لوله عصبی، مشکلات شناختی و رفتاری در کودک مرتبط است. این دارو میتواند بر تکامل مغز و سیستم عصبی مرکزی تاثیر بگذارد. جایگزینهای دارویی با ریسک کمتر وجود دارند و معمولا قبل از تجویز، مشاوره ژنتیک و پایش دقیق توصیه میشود.
داروهای هورمونی خاص (استروژن، پروژسترون ترکیبی)
مصرف هورمونهای ترکیبی میتواند باعث سقط، اختلال رشد جنین و تغییرات هورمونی نامطلوب شود. اثرات آنها ممکن است شامل مشکلات قلبی، عروقی و تناسلی در جنین باشد. مصرف این داروها تنها در شرایط خاص و تحتنظر پزشک مجاز است.
داروهای ممنوعه در بارداری بر اساس دستهبندی FDA
همانطور که گفتیم سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) داروها را بر اساس میزان خطر برای جنین در ردههای A، B، C، D و X دستهبندی کرده است. در جدول زیر، توضیح کوتاه برای هر دسته همراه با مثالهای واقعی دارو آمده است:
| رده FDA | توضیح کوتاه | مثال واقعی دارو |
| A | مطالعات کنترلشده انسانی نشان دادهاند که مصرف دارو در بارداری بیخطر است. | فولیکاسید، گلوکز خوراکی |
| B | مطالعات حیوانی خطری نشان ندادهاند، اما مطالعات انسانی کافی نیست یا بالعکس. معمولا مصرف ایمن تلقی میشود. | پنیسیلینها، سفالکسین، لووتیروکسین |
| C | مطالعات حیوانی نشاندهنده اثرات منفی هستند، داده انسانی محدود یا نامشخص است؛ مصرف فقط در صورت نیاز ضروری و تحت نظر پزشک. | ایبوپروفن (سهماهه اول)، کتوکونازول، فلوکستین |
| D | شواهد انسانی مثبت از ضرر به جنین وجود دارد، اما در شرایط خاص ممکن است دارو تجویز شود اگر فواید مادر بیشتر از خطر باشد. | والپروات سدیم، لیثیوم، تتراسایکلین |
| X | شواهد قطعی از خطر شدید برای جنین وجود دارد؛ مصرف در بارداری کاملا ممنوع است. | ایزوترتینوئین، استرادیول ترکیبی، وارفارین |
داروهای به ظاهر بیضرر اما مضر در بارداری
بسیاری از افراد تصور میکنند داروهای بدون نسخه (OTC) یا برخی مکملها و گیاهان، مصرف ایمن دارند، اما حتی برای سرماخوردگی در بارداری هم نباید خودسر دارو مصرف کنید.
- داروهای بدون نسخه: مسکنهایی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن ممکن است در سهماهه سوم باعث بستهشدن زودرس مجرای شریانی قلب جنین و کاهش مایع آمنیوتیک شوند. برخی داروهای سرماخوردگی حاوی ترکیبات ضداحتقان یا آنتیهیستامین قوی نیز میتوانند باعث افزایش فشارخون مادر یا مشکلات رشد جنین شوند.
- گیاهان و مکملها: بسیاری از گیاهان و مکملها بدون نسخه تجویز میشوند، اما مصرف آنها در بارداری ممکن است خطرناک باشد. مثل:
o جینسینگ: میتواند باعث تغییر فشارخون و مشکلات قلبی شود.
o آلوئهورا خوراکی: اثرات ملین دارد و مصرف زیاد ممکن است باعث انقباضات رحمی شود.
o دوز بالای ویتامین رتینول (ویتامین A): میتواند سبب نقصهای مادرزادی شدید شود، مخصوصا در سهماهه اول.
نکات مهم درباره مصرف دارو در دوران بارداری
رعایت چند نکته کلیدی در مورد مصرف دارو در بارداری، میتواند سلامت مادر و جنین را تضمین کند:
- هرگز دارو را خودسرانه قطع یا شروع نکنید: توقف یا شروع دارو بدون مشورت پزشک میتواند باعث عود بیماری مادر یا عوارض جنینی شود. تصمیم به تغییر دارو باید بر اساس ارزیابی ریسک توسط متخصص گرفته شود.
- مشورت با متخصص زنان و زایمان: قبل از مصرف هر دارو، حتی داروهای بدون نسخه یا مکملها، با پزشک یا ماما مشورت کنید. آنها میتوانند خطرات دارو را بررسی کرده و جایگزین ایمن ارائه دهند.
- وجود جایگزینهای ایمن: بسیاری از داروهای پرخطر، جایگزینهای کمخطر یا ایمن دارند. استفاده از این جایگزینها میتواند هم سلامت مادر را حفظ کند و هم جنین را در امان نگه دارد.
- مراقبت ویژه در بیماریهای زمینهای: زنان با بیماریهای مزمن مانند فشارخون، دیابت، بیماریهای قلبی یا تشنج نیازمند پایش دقیق و داروهای تحتنظر پزشک هستند، زیرا بعضی داروها در شرایط خاص قابل استفاده هستند؛ اما بدون کنترل ممکن است خطرناک باشند.
رعایت این نکات کلیدی باعث میشود حتی در صورت نیاز به مصرف دارو، حداکثر ایمنی برای مادر و جنین فراهم شود.
ایمنی مادر و جنین در دستان شما
دوران بارداری حساسترین مرحله زندگی مادر و جنین است و هر دارویی که مصرف میکنید، حتی به ظاهر بیضرر، میتواند تاثیر مستقیم بر سلامت جنین داشته باشد. با آگاهی از داروهای ممنوع در بارداری، توجه به ردهبندی FDA و مشورت مستمر با پزشک یا ماما، میتوانید خطرات را به حداقل برسانید.
سوالات متداول
- 1. اگر ناخواسته داروی ممنوعه مصرف کردم، چه کنم؟
- در این صورت فورا با پزشک یا ماما تماس بگیرید. ممکن است نیاز به آزمایش یا سونوگرافی تکمیلی باشد تا سلامت جنین بررسی شود و اقدامات لازم انجام شود.
- 2. داروهای گیاهی یا مکملها هم میتوانند خطرناک باشند؟
- بله. حتی گیاهان و مکملهای بهظاهر بیضرر مانند جینسینگ، آلوئهورا یا دوز بالای ویتامین A میتوانند اثرات منفی بر جنین داشته باشند.
- 3. چه داروهایی معمولا در دوران بارداری ایمن هستند؟
- داروهای گروه A یا B، مانند فولیکاسید، لووتیروکسین و برخی آنتیبیوتیکهای رایج (پنیسیلین، سفالوسپورین) معمولا ایمن در نظر گرفته میشوند، اما همیشه باید با پزشک مشورت شود.
- 4. آیا میتوان مسکن مصرف کرد؟
- استامینوفن معمولا در بارداری ایمن است، اما داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن در سهماهه سوم منع دارند و مصرف آنها باید محدود و با نظر پزشک باشد.
